ľ¹ÏÓ°Ôº

Moti ekstrem ?sht? duke u shnd?rruar me shpejt?si n? nj? dukuri normale n? Ballkan. N? maj t? vitit 2014, p?rmbytjet historike ?uan drejt varf?ris? mbi 125.000 njer?z vet?m n? Serbi dhe shkaktuan mbi 2 miliard dollar? d?me dhe humbje n? Bosnj? dhe Hercegovin?. Nj? varg temperaturash t? larta rekord ia mor?n frym?n Evrop?s Jugore vitin e kaluar, prej t? cilave u shtremb?ruan shinat hekurudhore n? Serbi, dhe t? cilat mor?n nofk?n ¡°Luciferi¡± p?r shkak se qen? mbi 40 grad? celsius, duke mos harruar se temperatura t? ngjashme e kishin prekur k?t? rajon jo m? larg se disa muaj m? par?. Sipas studiuesve nd?rkomb?tar?, ndryshimi i klim?s ka luajtur nj? rol t? r?nd?sish?m n? t? dyja k?to val? t? nxehti, nd?rsa trendi mund t? p?rkeq?sohet n? dekadat e ardhshme.

Nj? raport i fundit i Bank?s Bot?rore konstaton se temperaturat verore n? Ballkan mund t? rriten deri n? fund t? shekullit me 4 grad? Celsius mbi nivelet paraindustriale. Temperatura kaq ekstreme mund t? sjellin that?sira t? skajshme, prej s? cil?s zvog?lohen r?nd? rendimentet bujq?sore dhe shkaktohet munges? uji n? t? gjith? rajonin. Edhe mungesa e reshjeve t? parashikueshme mund ta ul? me 20 p?r qind ose m? shum? prodhimin hidroenergjetik, nj? burim madhor i energjis? s? rinovueshme p?r Ballkanin. P?r m? tep?r, pritet t? rriten edhe rreziqet e p?rmbytjeve gjat? stin?s s? dimrit dhe pranver?s, duke i p?rkeq?suar fatkeq?sit? natyrore rajonale, si? qen? p?rmbytjet e vitit 2014.

P?rdorimi i teknologjis? p?r t? kuptuar m? mir? risqet

Qeverit? po u drejtohen teknologjive novatore p?r ta kuptuar m? mir? ndryshimin klimatik dhe riskun e fatkeq?sive dhe p?r t? marr? masa efektive. P?r shembull, me mb?shtetjen e Fondit Global p?r Zvog?limin e Fatkeq?sive dhe Rim?k?mbjen (GFDRR), si dhe t? Organizat?s Bot?rore Meteorologjike (WMO) dhe USAID-it, vendet e Ballkanit shk?mbejn? n? koh? reale t? dh?na dhe parashikime hidrometeorologjike p?r t? siguruar informacion kritik p?r p?rmbytjet. P?rpilimi i k?tyre informacioneve n? modele t? avancuara t? p?rmbytjeve do t? siguroj? paralajm?rime t? hershme me r?nd?si kritike p?r komunitetet e cenueshme dhe do t¡¯i ndihmoj? zyrtar?t t? analizojn? trend?t afatgjat? klimatik?.

N? Serbi, qeveria ?sht? vendosur n? partneritet me Bank?n Bot?rore dhe Bashkimin Evropian p?r t? kryer analiza t? gjer?sishme me metod?n LIDAR t? rajoneve prioritare p?r t? nd?rtuar modele topografike t? holl?sishme digjitale. K?to modele mund t? identifikojn? me sakt?si n? hart? zonat e p?rmbytjeve dhe sigurojn? informacion p?r investimet strategjike n? rrug?, p?r p?rpjekjet p?r zvog?limin e risqeve dhe p?r gatishm?rin? e komunitetit p?r ta zvog?luar ndikimin e ngjarjeve n? t? ardhmen.

¡°Kur b?het fjal? p?r p?rmbytjet, investimet n? aft?sin? p?r rim?k?mbje jan? efektive vet?m kur kuptohen qart? risqet¡±, thot? Darko Milutin, specialist p?r menaxhimin e riskut t? fatkeq?sive, pran? Bank?s Bot?rore. ¡°Me metod?n LIDAR, jemi n? gjendje t¡¯i sigurojm? qeveris? harta topografike jasht?zakonisht t? holl?sishme, t? cilat mund t? p?rdoren p?r t? nd?rtuar modele m? t? sakta t? p?rmbytjeve, p?r t? vler?suar m? mir? rreziqet dhe risqet e p?rmbytjeve dhe p?r t¡¯i dh?n? k?shtu mund?si qeveris? t? dij? ku dhe si t? veproj?, planifikoj? dhe investoj? p?r zvog?limin e k?tyre rreziqeve¡±.

Informacionet e besueshme mbi risqet p?rb?jn? themelin e politikave efektive t? administrimit t? riskut t? fatkeq?sive. P?r t¡¯i shtuar t? dh?nat n? dispozicion n? Ballkan, Banka Bot?rore dhe GFDRR kan? zhvilluar Indeksin e T? Dh?nave t? Hapura p?r Aft?sin? Rim?k?mb?se, nj? platform? e hapur p?r t¡¯u informuar n? m?nyr? bashk?punuese mbi klim?n dhe riskun e fatkeq?sive. Grupet e t? dh?nave q? dor?zohen n? k?t? portal mund t? aksesohen n?p?rmjet instrumenteve t? tjera t? p?rshtatura sipas nevoj?s, t? tilla si ThinkHazard! (platform? vizualizimi t? risqeve), (sistem i administrimit t? t? dh?nave gjeohap?sinore) dhe (softuer i skenar?ve t? ndikimit t? shpejt? t? rreziqeve). Koh?t e fundit n? Selanik jan? p?rdorur instrumente t? tilla p?r t? krijuar nj? portal t? hapur me t? dh?na n? nivel bashkie, i cili tani po v? n? l?vizje pun?n p?r modelimin e riskut p?r t? kuptuar m? mir? cenueshm?rin? e qyteteve nga p?rmbytjet dhe t?rmetet, nd?rkoh? q? p?rpjekjet me t? dh?na nga burime t? hapura p?r stokun e banesave t? nd?rtuara para vitit 1990 n? vende si Bullgaria po ndihmojn? n? nxitjen e qeverive p?r t? marr? masa mbi riskun sizmik n? t? gjith? rajonin.

Disa nga teknologjit? q? p?rdoren p?r t? rritur aft?sin? p?r rim?k?mbje n? Ballkan jan? t? p?rqendruara n? risqet financiare, n? vend t? atyre fizike. P?r shembull, p?rmbytjet e vitit 2014 shkaktuan d?mtime dhe humbje t? barasvlershme me pothuajse 5 p?r qind t? PBB-s? s? Serbis? dhe gati 15 p?r qind t? PBB-s? s? Bosnj?s dhe Hercegovin?s, ku nevojat p?r rim?k?mbje ushtruan shum? trysni mbi burimet shtet?rore. P?r t? rritur mbrojtjen financiare nga ngjarjet e ardhshme, Qeveria e Serbis? ka marr? nga Banka Bot?rore nj? kredi novatore kund?r katastrofave, e cila mund t? p?rdoret brenda 24 or?ve pasi ndodh fatkeq?sia p?r t? siguruar rim?k?mbje t? shpejt? duke ruajtur n? t? nj?jt?n koh? investimet sociale. Ky instrument, i quajtur Opsioni i Shtyrjes n? Koh? t? T?rheqjes s? Fondeve i Lidhur me Katastrofat (Catastrophe-Deferred Drawdown Option, ose Cat-DDO), ?sht? i pari i k?tij lloji q? zbatohet n? rajon dhe sh?rben si model p?r vendet e tjera q? k?rkojn? t? ngren? q?ndrueshm?rin? financiare ndaj nj? klime gjithnj? e m? t? paparashikueshme.

Bashk?punimi p?r aft?sin? p?r rim?k?mbje

Novacione t? tilla si algoritmet e fuqishme t? inteligjenc?s artificiale, dron? me kosto t? p?rballueshme, por me rezolucion t? lart? dhe instrumente financiare digjitale po b?hen gjithnj? e m? t? zakonshme. Por nevojiten p?rpjekje t? tjera shtes? p?r t? siguruar q? k?to teknologji t? shfryt?zohen n? m?nyr? efektive p?r aft?sin? p?r rim?k?mbje nga ndryshimet klimatike dhe goditjet nga katastrofat. Konferenca Ballkanike ¡°T? kuptojm? risqet¡±, e organizuar nga Qeveria e Serbis? me mb?shtetje nga Banka Bot?rore, Bashkimi Evropian dhe GFDRR, zhvillohet n? 17 shtator 2018 p?r t? ndihmuar n? p?rshkall?zimin e zbatimit t? k?tyre teknologjive t? reja.

¡°Vendet e rajonit t? Ballkanit jan? duke nd?rmarr? hapa paraprak? p?r ta ulur riskun klimatik dhe t? fatkeq?sive¡±, thot? Linda Van Gelder, Drejtoresh? Rajonale e Bank?s Bot?rore p?r Ballkanin Per?ndimor. ¡°Politikat e administrimit t? riskut t? fatkeq?sive duhet t? fillojn? s? pari duke kuptuar risqet me t? cilat p?rballen komunitetet e Ballkanit. Konferenca ¡°T? kuptojm? risqet¡± ?sht? nj? nga platformat e pak?ta ku shkenc?tar?t, p?rfaq?suesit shtet?ror?, z?rat nga sektori privat dhe shoq?ria civile mund t¡¯i drejtohen s? bashku k?saj sfide dhe t? zbatojn? novacionet m? t? fundit t? k?saj fushe.¡±

Partner?t e zhvillimit jan? duke i mb?shtetur qeverit? t? ndjekin politika t? tjera q? marrin n? konsiderat? edhe ndryshimet klimatike n? t? gjith? Ballkanin. N? Bosnj? dhe Hercegovin?, po punohet p?r t? rivendosur infrastruktur?n kritike p?r mbrojtjen nga rritja e riskut t? v?rshimeve. N? Shqip?ri, qeveria po ndjek politika t? q?ndrueshme t? tok?s p?r t? ndihmuar q? uj?sjell?sat t? mbrohen nga t? val?t e t? nxehtit dhe nga that?sira. N? IRJ t? Maqedonis? po punohet p?r ta mbrojtur sektorin vital t? bujq?sis? n? vend nga ndryshueshm?ria e klim?s. Nd?rsa n? Kosov? dhe n? Malin e Zi, politikat e eficienc?s energjetike po integrohen n? politikat e tjera p?r t? siguruar rritje t? q?ndrueshme ekonomike.

Me rritjen e paparashikueshm?ris? s? modeleve klimatike n? rajon, shfryt?zimi i teknologjive t? reja do t? jet? jetik p?r t? siguruar mbrojtjen dhe q?ndrueshm?rin? e komuniteteve n? Ballkan, pavar?sisht se ?far? moti do b?j? p?r to.