WASHINGTON, 17 Ekim 2024 ¨C D¨¹nya Bankas?¡¯n?n bug¨¹n yay?nlanan Avrupa ve Orta Asya Ekonomik G¨¹ncelleme Raporuna g?re, b?lgenin geli?mekte olan ¨¹lkelerinde ekonomik b¨¹y¨¹me ya?anan bir dizi krizin ard?ndan 2000¡¯li y?llar?n ba?lar?na g?re d¨¹?¨¹k seviyelerde olsa da istikrar kazan?yor.
2023 y?l?nda y¨¹zde 3,5 olarak ger?ekle?en b?lgesel b¨¹y¨¹menin bu y?l y¨¹zde 3,3¡¯e gerilemesi, 2025 y?l?nda daha da yava?layarak y¨¹zde 2,6¡¯ye d¨¹?mesi beklenmektedir. Bu b¨¹y¨¹me h?z?, 2000-2009 d?nemindeki ortalama y¨¹zde 5,1¡¯lik b¨¹y¨¹meye g?re ?nemli ?l?¨¹de daha zay?ft?r ve b?lgenin orta gelirli ¨¹lkelerinin bir veya iki nesil i?erisinde y¨¹ksek gelir stat¨¹s¨¹ne ula?ma hedeflerini ba?arabilmeleri i?in gereken seviyelerin alt?ndad?r. D¨¹?en enflasyon oranlar? baz? merkez bankalar?n?n bu y?l faiz oranlar?n? d¨¹?¨¹rmeye ba?lamalar?na yol a?maktad?r. Bununla birlikte, devam eden fiyat bask?lar? ile ilgili endi?eler kar??s?nda politika ihtiyat? korunmaktad?r.
Rapor, ekonomik b¨¹y¨¹meyi canland?rmak ve y¨¹ksek gelirli ¨¹lkelerle yak?nsamay? artt?rmak i?in ihtiya? duyulan insan yetene?ini ortaya ??karmak amac?yla, b?lge genelinde ?zellikle y¨¹ksek ??retim olmak ¨¹zere e?itim sistemlerinin kapsaml? bir ?ekilde g?zden ge?irilmesi gerekti?ini belirtmektedir.
D¨¹nya Bankas?¡¯n?n Avrupa ve Orta Asya b?lgesinden sorumlu Ba?kan Yard?mc?s? Antonella Bassani raporun yay?nlanmas? vesilesiyle yapt??? a??klamada ?unlar? belirtti: ¡°Avrupa ve Orta Asya ¨¹lkeleri y¨¹ksek enflasyon, Rusya¡¯n?n Ukrayna¡¯y? i?galinin sonu?lar? ve b?lgenin en ?nemli ihracat piyasas? olan Avrupa Birli?i¡¯ndeki zay?f b¨¹y¨¹me gibi son d?nemde ya?anan ?oklar? iyi bir ?ekilde atlatabilmi?tir. Uzun vadede daha g¨¹?l¨¹ bir ¨¹retkenlik art??? sa?layabilmek i?in, b?lge ¨¹lkelerinin insan sermayesinin ve yarat?c?l???n?n geli?tirilmesinde kilit bir rol oynayan orta ??retimin ve y¨¹ksek ??retimin kalitesini ?nemli ?l?¨¹de iyile?tirmeleri ?nemli olacakt?r.¡±
?u anda Avrupa ve Orta Asya b?lgesindeki geli?mekte olan ¨¹lkelerde ekonomik b¨¹y¨¹menin temelinde, y¨¹kselen ¨¹cretler, hanehalklar?na yap?lan kamu transferleri ve d¨¹?en enflasyondan kaynakl? ?zel t¨¹ketim yer almaktad?r. ???i d?vizi giri?leri de pandemi ?ncesi seviyelerin ¨¹zerindedir ve Bat? Balkanlar¡¯da, G¨¹ney Kafkasya¡¯da ve Orta Asya¡¯da ekonomik b¨¹y¨¹meyi desteklemeye devam etmektedir.
Turizm, b?lgenin b¨¹y¨¹me hikayesindeki bir ba?ka parlak faaliyettir ve uluslararas? turist giri?leri pandemi ?ncesi seviyeleri a?m?? durumdad?r. °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð¡¯ye bu y?l?n ilk yar?s?nda gelen turist say?s? 2018 ve 2019 y?llar?n?n ayn? d?nemine g?re neredeyse y¨¹zde 30 daha y¨¹ksek ger?ekle?mi?tir. ?te yandan, Avrupa Birli?i¡¯ndeki yava?lama sebebiyle mal ihracat? zay?flam??t?r.
Ukrayna¡¯da, Rusya¡¯n?n i?gali sebebiyle ya?anan ?nemli hasar?n ve yayg?n elektrik kesintilerinin, ge?ti?imiz y?l y¨¹zde 5,3 olarak ger?ekle?en b¨¹y¨¹me h?z?n? bu y?l y¨¹zde 3,2¡¯ye ve 2025 y?l?nda y¨¹zde 2¡¯ye d¨¹?¨¹rmesi beklenmektedir. Rusya¡¯da, s?k?la?an para politikas?n?n ve ¨¹retim kapasitesi ile i?g¨¹c¨¹ kaynaklar? ¨¹zerinde giderek ba?lay?c? hale gelen k?s?tlar?n, 2023 y?l?nda y¨¹zde 3,6 olarak ger?ekle?en b¨¹y¨¹me h?z?n? bu y?l y¨¹zde 3,2¡¯ye ve 2025 y?l?nda y¨¹zde 1,6¡¯ya d¨¹?¨¹rmesi beklenmektedir.
Rusya¡®dan sonra b?lgenin ikinci en b¨¹y¨¹k ekonomisi olan °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð¡¯de 2023 y?l?nda y¨¹zde 5,1 olarak ger?ekle?en b¨¹y¨¹menin, t¨¹ketimin s¨¹r¨¹kledi?i b¨¹y¨¹me sonras?nda ekonomide ya?anan yeniden dengelenme ve para ve maliye politikalar?ndaki normalle?me sebebiyle bu y?l y¨¹zde 3,2¡¯ye d¨¹?mesi beklenmektedir. Kamu yat?r?mlar?nda yap?lan kesintiler, y¨¹ksek bor?lanma maliyetleri ve in?aat faaliyetlerindeki so?uman?n devam etmesi sebebiyle yat?r?m art??? da sert bir ?ekilde yava?lam??t?r.
?nsan Sermayesini G¨¹?lendirmek ve B¨¹y¨¹meyi Te?vik Etmek i?in E?itime Yat?r?m Yapmak
Yeteneklere ve bunlar?n ekonomik b¨¹y¨¹menin s¨¹r¨¹kleyicisi olarak oynad?klar? kritik role ili?kin olarak raporda sunulan ?zel bir analizde, b?lgedeki bir?ok ¨¹lkenin zaten ?nemli demografik ve insan sermayesi zorluklar? ile kar?? kar??ya oldu?u kritik bir d?nemde e?itimin kalitesinin k?t¨¹le?ti?i tespit edilmektedir. Bir?ok ¨¹lkede n¨¹fus h?zl? bir ?ekilde ya?lanmaktad?r ve b?lgenin belirli ¨¹lkelerinde i?g¨¹c¨¹ne kat?l?m oranlar? ?zellikle kad?nlar i?in olmak ¨¹zere halen d¨¹?¨¹k seviyelerdedir.
D¨¹nya Bankas?¡¯n?n Avrupa ve Orta Asya B?lgesi Ba? Ekonomisti Ivailo Izvorski konuyla ilgili yapt??? a??klamada ?unlar? vurgulad?: ¡°B?lgede uzun vadeli yat?r?m? artt?rmak i?in en b¨¹y¨¹k potansiyel ?zellikle y¨¹ksek ??retim olmak ¨¹zere e?itimin kalitesinin y¨¹kseltilmesinde yatmaktad?r. E?itimin kalitesine ?ncelik verilmesi ve ya?am boyu ??renmenin desteklenmesi ¨¹lkelerin insan sermayelerini g¨¹?lendirmelerine, yeteneklerin yanl?? da??l?m?n? ve israf?n? azaltmalar?na, yenilik?ili?i g¨¹?lendirmelerine ve s¨¹rd¨¹r¨¹lebilir ekonomik b¨¹y¨¹me ve kalk?nmay? s¨¹r¨¹klemelerine yard?mc? olacakt?r.¡±
Raporda, b?lge genelinde e?itimin t¨¹m kademelerinde okulla?ma oranlar?n?n y¨¹ksek oldu?u belirtilmektedir. Sorunun temeli, son y?llarda k?t¨¹le?en e?itim kalitesinde yatmaktad?r. 15 ya? grubundaki ??rencilere uygulanan Uluslararas? ??renci De?erlendirme Program? (PISA) test puanlar? ge?ti?imiz on y?ll?k d?nemde ?nemli ?l?¨¹de d¨¹?m¨¹?t¨¹r. Temel e?itimin (ilk ve orta ??retim) kalitesindeki eksiklikler dezavantajl? ge?mi?e sahip ??renciler i?in ?zellikle b¨¹y¨¹kt¨¹r.
Y¨¹ksek ??retimin performans? temel e?itimden de d¨¹?¨¹kt¨¹r. Di?er b?lgelerde benzer temel e?itim kalitesine veya benzer gelir d¨¹zeyine sahip ¨¹lkeler daha iyi ¨¹niversitelere sahiptir. ?rne?in, Times Higher Education¡¯?n D¨¹nya ?niversiteleri S?ralamas?nda ilk 500 ¨¹niversite aras?nda b?lgeden sadece dokuz ¨¹niversite yer almaktad?r.
Y¨¹ksek ??retim sistemlerindeki zay?fl?klar aras?nda g¨¹ncelli?ini kaybetmi? m¨¹fredatlar, donan?m ve altyap?ya yat?r?m yap?lmamas?, k?t¨¹ y?netim ve e?itim ile i?g¨¹c¨¹ piyasas? ihtiya?lar? aras?ndaki ba?lant?s?zl?k yer almaktad?r. Bu zorluklar?n ortadan kald?r?labilmesi i?in, ?zellikle bilim, teknoloji, m¨¹hendislik ve matematik (STEM) alanlar?nda olmak ¨¹zere m¨¹fredat reformlar?n? h?zland?rmak, y¨¹ksek ??retimin kalitesini iyile?tirmek ve insan sermayesi olu?turmay? desteklemeye y?nelik daha fazla ve daha iyi ??retmen istihdam etmek i?in ?aba sarf edilmesi gerekecektir.
Avrupa ve orta Asya ?lke Tahminleri | ||||||
(Aksi belirtilmedi?i s¨¹rece, piyasa fiyatlar? baz?nda y¨¹zdelik reel GSYH art?? oranlar?d?r) | ||||||
?lke | 2021 | 2022 | 2023 | 2024gt | 2025t | 2026t |
Arnavutluk | 8.9 | 4.9 | 3.4 | 3.3 | 3.4 | 3.4 |
Ermenistan | 5.8 | 12.6 | 8.3 | 5.5 | 5.0 | 4.6 |
Azerbaycan | 5.6 | 4.6 | 1.1 | 3.2 | 2.7 | 2.4 |
Belarus | 2.4 | -4.7 | 3.9 | 4.0 | 1.2 | 0.8 |
Bosna Hersek | 7.3 | 3.8 | 1.6 | 2.8 | 3.2 | 3.9 |
Bulgaristan | 7.7 | 3.9 | 1.8 | 2.2 | 2.8 | 2.7 |
H?rvatistan | 13.0 | 7.0 | 3.1 | 3.5 | 3.0 | 2.8 |
³Ò¨¹°ù³¦¾±²õ³Ù²¹²Ô | 10.6 | 11.0 | 7.5 | 7.5 | 5.2 | 5.0 |
Kazakistan | 4.3 | 3.2 | 5.1 | 3.4 | 4.7 | 3.5 |
Kosova | 10.7 | 4.3 | 3.3 | 3.8 | 3.9 | 4.0 |
K?rg?z Cumhuriyeti | 5.5 | 9.0 | 6.2 | 5.8 | 4.5 | 4.5 |
Moldova | 13.9 | -4.6 | 0.7 | 2.8 | 3.9 | 4.5 |
Karada? | 13.0 | 6.4 | 6.3 | 3.4 | 3.5 | 3.2 |
Kuzey Makedonya | 4.5 | 2.2 | 1.0 | 1.8 | 2.5 | 3.0 |
Polonya | 6.9 | 5.6 | 0.2 | 3.2 | 3.7 | 3.4 |
Romanya | 5.7 | 4.1 | 2.1 | 2.0 | 2.7 | 3.5 |
Rusya Federasyonu | 5.9 | -1.2 | 3.6 | 3.2 | 1.6 | 1.1 |
S?rbistan | 7.7 | 2.5 | 2.5 | 3.8 | 4.2 | 4.0 |
Tacikistan | 9.4 | 8.0 | 8.3 | 7.2 | 5.5 | 5.0 |
°Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð | 11.4 | 5.5 | 5.1 | 3.2 | 2.6 | 3.8 |
Ukrayna | 3.4 | -28.8 | 5.3 | 3.2 | 2.0 | 7.0 |
?zbekistan | 8.0 | 6.0 | 6.3 | 6.0 | 5.8 | 5.9 |
Kaynak: D¨¹nya Bankas?. | ||||||
